Şamanizm
Benim çok merak ettiğim bir konuyu “mutlaka benim gibi merak edenler vardır” diye paylaşmaya karar verdim, Şaman – Şamanizm, şaman gelenekleri …
“Şaman” kelimesinin kökeni halen tartışmalı ancak, anlam bakımından “ruhlarla desteklenmiş adam” yada “kendinden geçmiş kimse” anlamlarına gelmektedir. İlkel kabilelerde Şaman, sihir gücüne sahip kimseler için kullanılıyor. Tanrı ile insanlar arasında aracılık yaptığına inanılıyor.
Şaman geleneklerine göre Şaman’ın sihirli olduğu kabul edilen bir davulu, geyik ve öküz boynuzları ve kuş tüyleri ile süslenmiş külahı var ve Şaman’ın faaliyet alanı, şifa, kutsama, fal, ruh çağırma, büyü ve kehanet gibi alanları kapsıyor.
Şaman kelimesinden “Şamanizm” kelimesi türemiştir. Türklerin İslamiyet’ten önce tek tanrı esasına dayanan Gök Tanrı Dini olarak adlandırılan dini inanışları olmuştur, ancak Şamanizm Türklerin eski dini inançları için kullanıldığı görülmektedir.
Şamanizm’in bir din değil, hem din hem büyü alanlarında çeşitli din ve dünya görüşlerini birleştiren bir inanç ve teknik olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Türklerde “Şaman” kelimesi yerine “Kam” kelimesi kullanılmıştır.
Bütün dinlerin çıkış kaynağı olarak kabul edilen Şamanizm’in kökeninin M.Ö. 50 binli yıllara dayandığı ve anaerkil dönemde ortaya çıktığı düşünülüyor. (Ayinlerde kadın kıyafetleri giymelerinin ve saç uzatmalarının nedenlerinden biri de anaerkil dönemde ortaya çıkmış olması) Doğaya hükmeden güçlere (yağmur, kar, güneş, fırtına, rüzgar) tapınmayı temel alıyor. Temel olarak sihir ve büyüye dayanıyor.
Çıkış merkezi Orta ve Kuzey Asya olarak bilinse de, Uzakdoğu’da, Avustralya’da, Kuzey ve Güney Amerika’da görülmüş bir inanç sistemidir. Bazılarına göre Şamanizm, Türklerin İslam’dan önceki dini, bazılarına göre ise sadece bir kültür olarak görülmüştür.
Günümüzde halen etkileri görülmeye devam etmektedir. İslam dinini kabul etmiş Türkler için bile bugün halen birçok Şaman gelenekleri uygulanmaktadır.
ŞAMAN ADETLERİ
Halen uygulanan Şaman adetlerine (Şaman Gelenekleri) bakacak olursak;
- Gidenin arkasından su dökerek uğurlamak
- Cami avlusunda mum yakılması ve ağaçlara çaput bağlanması
- İstenmeyen bir olay olduğunda, kötü ruhların duymasını önlemek ve kötülükten korunmak amacıyla tahtaya 3 kere elle vurulması
- Kurşun dökme
- Lohusa kadınların başına kırmızı kurdele bağlanması
- 40 sayısının önemi (ruh fiziki bedeni 40 günde terk eder, destanlarda geçen kırk yiğitler, kırk gün kırk gece düğünler, kırk katır kırk satır, ölünün arkasından 40 gün sonra mevlüt okunması gibi)
- Mezar, türbe , yatır ve benzeri yerlerin ziyaret edilmesi ve bunlardan medet umulması
- Köpek ulumasının uğursuz sayılması
- Nazar boncuğu
- Halı ve kilim desenlerinde halen Anadolu’da Şaman giysilerinin izleri
- Şamanlar ayinlerinde davul ve kopuz kullanmışlardır. Bu geleneğin devamı olarak, Mevlit ve ilahiler sadece Anadolu’da müzikli anlatımlar şeklinde uygulanmaktadır.
- Kocakarı ilacı olarak bilinen bitkilerden gelen şifaların çoğu Şaman kültüründen gelen inanışlardır.
- İslam’da içki içilmesi yasaklanmıştır. Ancak düğünlerde mutlu günlerde içki içilmesi geleneği de Şaman ayinlerindeki, koruyucu ruhlar için arak (içki) içilmesi (kansız kurban) geleneğinden gelmektedir.
Şamanizm’le İlgili İlginç Bilgiler
- Atatürk Şamanlık konusunda araştırma yapması için Abdulkadir İnan’ı görevlendirmiştir.
- Cengiz Han ve diğer önemli komutanların, Şaman kahinlerinin kehanetini dinleyerek bilgi aldıkları kaynaklarda geçmektedir.
- Oğuz Türklerinin eski destanlarında hikayeleri anlatılan Dede Korkut Ata da şamandır.
- Şaman gelenekleri göre her şeyin bir ruhu vardır.
- Sonradan Şaman olmak imkansızdır. Şaman bilgisi öğrenmekle elde edilemez. Şaman gelenekleri ne göre Şaman olmak için belli başlı Şamanın neslinden olmak gerekir. (Anadolu’da dede olmanın koşulu dede soyundan gelmektir. Şamanlıkta da durum aynıdır.) Kimse Şaman olmayı istemez, ataların ruhundan biri torununa musallat olarak onu Şaman olmaya zorlar. (Ruh basıyor denirmiş.)
- Yusuf Has Hacib’in yazdığı Kutadgu Bilig (Devlet Bilgisi) adlı eserinde Şaman kahinlerin öneminden bahseder.
