Şifalı Bitkiler – Bitkilerin Faydaları – Bitkilerin Terimsel Bilgileri

Şifalı Bitkiler Genel Bilgi

şifalı Bitkiler, hayatımızda çok önemli bir yere sahip besin ve enerji kaynaklarıdır. Doğada kendiliğinden ya da çoğaltılarak yetişebilmekte ve mucizevi etkilere sahip maddeler içerebilmektedirler.

• Sağlığımıza hem katkı sağlamakta hem de önemli hastalıkların tedavisinde kullanılabilmektedirler. Ancak, bitkilerin şifasından faydalanabilmek için, mutlaka uzman önerisiyle yada bilinçli bir şekilde uygulanmalıdır. Kişilerin doktor veya eczacı kontrolü dışında kendi kendilerine veya uzman olmayan kişilerin tavsiyesiyle kullandıkları bitkisel ürünler hayatlarını tehlikeye sokabilecek ciddi yan etkilere yol açabileceği ve bitkisel ürünlerin modern tıpta kullanılan diğer ilaçlarla etkileşebilme olasılıkları göz ardı edilmemelidir.
• Bitkilerin şifalı etkileriyle küçük çaplı hastalıkları iyileştirmek ve sağlığımıza katkı sağlamak mümkün olabilmektedir. Bu nedenle bitkilerin faydalarını ve kullanım şekilleriyle ilgili araştırmalarım sonucunda elde ettiğim ve derlediğim bilgileri sizlere ve bütünsel şifaya katkı sağlamak amacıyla paylaşmaya karar verdim.
• Bitkilerle yapılan çaylar ve diğer kullanım şekilleri, doğru kullanıldığında bizlere etkili ve zararsız şifa yolları sunmaktadır. Ama ciddi, önemli bir hastalığınız varsa, bitkiler bize ancak aldığımız ana tedavi yanında bir destek tedavi sağlayabilirler, bunu da hatırlatmak isterim.
•  Bazen basit gibi gözüken belirtiler, önemli rahatsızlıkların başlangıcı olabildiğinden, teşhisi mutlaka bir hekimin koyması, kendi kendinize teşhis ve tedavi koymamanız gerekmekte olup, tedavinize destek olacak bitkileri kullanmanız size mutlaka fayda sağlayacaktır.
• Bitkisel ilaçların hamileler ve süt veren annelerde kullanılması sakıncalı olduğu gibi, bu ürünler 12 yaş altındaki çocuklarda da kullanılmamalıdır.
• “Doğal Olan Her Zaman Güvenli Değildir.”

Şifalı Bitkiler İle İlgili Terimsel Bilgiler

• Tropiklerde çoğunluğu bulunmak üzere, dünyada yaklaşık olarak 425.000 çiçekli bitki olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca her yıl binlerce yeni bitki türü keşfedilmektedir. Anadolu’da ise, bitki türü çok çeşitli olup, 10.000 civarında tür bulunmaktadır.
• Tıbbi ve aromatik bitkiler, ilaç yapımında ve gıda ya da gıda katkı maddesi üretiminde kullanılan bitkilerdir.
• Tıbbi bitkiler, genellikle belirli hastalıkların ve rahatsızlıkların önlenmesinde veya tedavisinde, ilaç yapımında kullanılır.
• Aromatik bitkiler ise, daha çok koku ve tat (aroma) özelliklerine sahiptir ve bu özelliği nedeniyle çeşni ve gıda veya içecekler içerisinde katkı olarak kullanılmaktadırlar.
• Hem koku ve tat özellikleri olan, bunun yanı sıra tedavi edici özelliğinden dolayı ilaç olarak kullanılan bitkilere de tıbbi ve aromatik bitkiler denilmektedir.
• Bitkinin kokusu, genelde içeriğindeki uçucu bileşiklerden (uçucu yağ) kaynaklanmaktadır. Aromatik bitkilerden, genelde distilasyon ile elde edilen uçucu yağlar, koku ve tat özelliklerinden başka kozmetik ve parfümeride yaygın olarak kullanılmaktadır.
• Fitoterapi: Tedavi edici değere sahip bitki kısımlarından hazırlanan bitki çayları ve bitkilerle hazırlanan ilaçlar ile uygulanan tamamlayıcı tedavi şeklidir.
• Drog, ilaç yapılmasında kullanılan, tedavi özelliği olan bütün ham maddelere verilen genel isimdir.
• Distilasyon: Damıtma olarak ta bilinen en eski ayırma işlemidir. Bir karışımdaki farklı kaynama noktasına sahip bir veya birden fazla bileşeni ısıya bağlı olarak fiziksel olarak ayırmayı sağlar. Distilasyon işleminde, karışım halindeki maddelerden kaynama noktası en düşük olan bileşen buharlaşır ve buharlar farklı şekildeki soğutuculardan geçirilerek birbirinden ayrılır
• Ekstraksiyon: Droglarda bulunan bileşikleri çözücü yardımı ile elde etme yöntemidir. Her ekstraksiyon işleminin koşulları ham maddeye özgüdür ve kullanımından kısa süre önce yapılmalıdır, taze hazırlanmalıdır.
• İnfüzyon ve Dekoksiyon:
  Dekoksiyon: Ufalanmış bitki kısımları üzerine yeterli miktarda soğuk su ilave edilir. Hafif ateşte, sık sık karıştırılarak yarım saat süreyle kaynatılır. Sıcakken ince bir tülbentten süzülür.
  İnfüzyon: Ufalanmış bitki kısımları üzerine yeterli miktarda kaynar su ilave edilir. Karışım kapalı bir kapta, çok hafif ateşte, sık sık karıştırılarak beş dakika kadar tutulur. Dekoksiyonun aksine soğuduktan sonra ince bir tülbentten süzülür.
  Tıbbi özellikteki bitkilerin ilaç haline getirilmesinde en çok tercih edilen kullanım şekli infüzyon ve dekoksiyondur.
  İnfüzyon ve dekoksiyonları içilmesi esnasında tatlandırmak için şeker ya da bal katılabilmektedir.
  İnfüzyon ve dekoksiyon hazırlanmasında genellikle 100 gram su için 2 gram drog kullanılmasına rağmen halkın kullandığı ölçülerde farklılıklar olabilmektedir. İnfüzyonda çiçek ve yaprak kısımları, dekoksiyonda ise kabuk, kök ve gövde kısımları kullanılır.

Şifalı Bitkilerin Kullanımında Bazı Hususlar ve Dipnotlar

Bitkiler, gıda olarak, baharat olarak, çay olarak, ilaç yapımında, boyar (boya yapıcı) madde yapımında, parfümeride, mesken yapımında, yakacak olarak, nazarlık ve süs eşyası olarak kullanılmaktadır.

Bitkiler genel olarak tedavi edici (terapötik), hastalıklardan koruyucu (profilaktik) veya toksik etki göstermektedirler.

Bitkilerin halka arasında kullanım alanları çok çeşitlidir. Örneğin; göz ve kadın hastalıklarında, gribal hastalıklarda, hemoroitte, şeker hastalığında, dolaşım ve kalp, sindirim, solunum sistemi, kısırlık tedavisinde, ateş düşürücü ve ağrı kesici olarak, kansızlık ve iştahsızlık durumunda, bağırsak parazitlerinde, böcek sokmalarında, sarılık, böbrek, cilt, zehirlenmelere ve kansere karşı, kırık, çıkık ve burkulmalar gibi pek çok hastalığın tedavisinde kullanılmaktadır.

Bitkiler yan etkilerinin dışında, birbirleriyle ve ilaçlarla etkileşebilmektedirler. Örnek verecek olursak;

Alkol, başta antidepresanlar ile beyin ve sinir sistemini etkileyen ilaçlar olmak üzere hemen hemen her ilaç ile etkileşmektedir.

Astım tedavisinde kullanılan ve ksantin yapısındaki teofilin, çay, kahve, çikolata ve diğer kafein kaynaklarında bulunur. Kafeinli içecekler ve astım ilaçları birlikte alındığında aşırı duyarlılığa neden olabilir.
Kan pıhtılaşmasını arttıran ve K vitamini içeren brokoli, ıspanak ve diğer yeşil yapraklı sebzelerin fazla tüketilmesi, heparin, warfarin ve diğer pıhtılaşmayı önleyici ilaçların etkisini azaltabilir.

• Belirli bir dozun üzerinde kullanıldığı zaman her bitki ya da bitkisel gıda zararlı hale gelir. Bununla ilgili olarak ünlü Rönesans hekimi Paracelsus (1493-1541): “Tüm maddeler zehirdir. Zehir olmayan madde yoktur, zehir ile ilacı birbirinden ayıran dozdur (miktardır)” demiştir.
• Türkiye’de bulunan, zehirlenmeye yada bağımlılığa yol açabilecek bazı bitkiler:
  Kaplanboğan, Kurtboğan; Güzelavratotu, Kurtböğürtleni; Kenevir, Kendir; Subaldıranı; Acıçiğdem, Karçiçeğ; Baldıran; Boruçiçeği, Tatula; Hezaren; Yüksükotu; Sütleğenotu; Adamotu; Yerfesleğeni Ağuçiçeği, Zakkum, Haşhaş, yabani haşhaş; acıbadem, Zerdali; Hintyağı ağacı; tilki üzümü; bakla

• Bitkilerin faydaları kadar zararları, zehirleyici etkileri de olduğu açıktır. Üzücü durumların yaşanmaması için kullanılmak üzere, zehirlenmelerde Türkiye’de yetkin kurum “Ulusal Zehir Danışma Merkezi (UZEM)”dir ve bu kuruma Türkiye’nin her yerinden “114” telefon numarasıyla erişilmektedir.
• Uçucu yağların, dahilen çok az miktarlar (1-2 damla) bile alınmaları sakıncalıdır.
• Bazı bitkiler çiğ olarak yenmektedir. Örneğin; melek otu, kuşkonmaz, alıç, boğa dikeni, kenger, yabani elma, yabani kenger, semizotu, yabani erik, ahlat, köygöçüren vb.
• Fitoterapinin (Bitkilerle tedavi) en çok uygulanan şekli, bitki çaylarının soğuk algınlığı, sindirim sistemi rahatsızlıkları, cilt hastalıkları gibi rahatsızlıkların iyileştirilmesinde kullanılmasıdır.
• Bazı bitkilerden elde edilen çaylar, hangi amaçlarla kullanılmaktadır:

Şifalı Bitki Çayları

• Adaçayı: Bedeni ve kalbi güçlendirir.
• Alıç çiçeği çayı: Kalp kasını güçlendirir, eklem kireçlenmesini önler.
• Anason çayı: Gaz giderir, mideyi güçlendirir, öksürüğü keser.
• Biberiye çayı: Kan yapar, kan dolaşımını hızlandırır, ağrıları keser.
• Civanperçemi çayı: Menopoz sıkıntılarını ve âdet görme rahatsızlıklarını giderir, zona çıbanlarına, iltihaplı yaralara iyi gelir, kansızlığa, mide, bağırsak ve safra safrakesesi rahatsızlıklarında, öksürük ve soğuk algınlığında faydalıdır.
• Ekinezya kök ve yaprak çayı: Bağışıklık sistemini güçlendirir, hafif ve orta şiddetli soğuk algınlığı, gripte faydalıdır, lokal olarak zor iyileşen yanıklar ve kronik yorgunlukta kullanılır.
• Enginar yaprağı çayı: Karaciğer ve safra kesesinin çalışmasını hızlandırır, kanda kolesterol ve yağ seviyesini düşürür, iştah açıcı, idrar ve safra söktürücüdür.
• Funda yaprağı çayı: İdrar yolları antiseptiğidir, safra söktürür ve sistit, üriner sistemde kum veya taş dökücüdür, böbreküstü bezlerini çalıştırır, ayrıca zayıflatıcı etki sağlar.
• Ginseng çayı: Bağışıklık sistemi ve zihin fonksiyonlarını güçlendiricidir.
• Isırgan otu çayı: İdrar arttırıcıdır, ödem çözücü, kan temizleyici ve iltihap gidericidir, ayrıca demir eksikliğinde fayda sağlar, organizmayı uyarıcı etki yapar.
• Karabaşotu çayı: Ağrı kesicidir, kalbi güçlendirici, balgam söktürücü etki sağlar, ayrıca vücuda zindelik verir.
• Kekik çayı: Kolesterolü düşürür, sindirim sistemi uyarır ve iştah açar.
• Mate çayı: Uyarıcı ve enerji vericidir, yağ emilimini engeller ve yağ yakımını arttırır.
• Melissa çayı:  Antidepresan etki sağlar.
• Meyan kökü çayı: Ateş düşürücüdür, karaciğerdeki toksik maddelerin süzülmesinde yardımcı olur.
• Papatya çayı:  Gaz gidericidir, ishalde faydalıdır, mide rahatsızlıklarında kullanılır ve ayrıca balgam söktürücüdür.
• Rezene çayı: Öksürüğü keser, balgam söktürür, bebeklerde yatıştırıcı etki sağlar, mide şişkinliği giderir.
• Sarı kantaron çayı: Yara iyileşme sürecini hızlandırır, hafif ve orta şiddetteki depresyonlarda rahatlatıcı etki sağlar.
• Sinameki çayı: Müshil etkisi yapar, kabızlık giderir.
• Yeşil çay: Kolesterol, tansiyon ve kan şekerini düşürür, gripte, ağız kokusunun giderilmesinde fayda sağlar, kanser gibi rahatsızlıklarda önemli bir antioksidandır.
• Zencefil çayı: Mide bulantısı, şişkinlik ve kolik gibi sindirim problemlerinde faydalıdır.

Şifalı Bitkiler